Af röskuðu jafnvægi

Í dag birtist í Fréttablaðinu pistill eftir Hannes Hólmsteinn Gissurarson, þar sem hann viðrar sínar skoðanir á bankahruninu og orsökum þess.

Undir venjulegum kringumstæðum myndi ég leiða þennan pistil hjá mér, eins uppfullur af undarlegheitum og hann er, en einhverra hluta vegna greip mig sú löngun að greina hann í þaula, og svara honum. Má vera að mér leiðist einfaldlega.

Ég hef svo margt um pistilinn að segja að líklega er best að skipta því upp í flokka.

Davíðskönnunin

Um könnun sem Stöð 2 gerði, þar sem fólk var spurt hvort það styddi Davíð Oddsson í embætti seðlabankastjóra, hefur Hannes þetta að segja:

Sjónvarpsstöð Baugsfeðga gerði þriðjudaginn 28. október skoðanakönnun um Davíð Oddsson. Niðurstöður voru kynntar svo, að 90% vildu Davíð burt. Þegar að var gáð, höfðu aðeins 40%, 800 af 2.000, svarað, svo að könnunin var ómarktæk vegna lágs svarhlutfalls. Í raun var niðurstaðan, að 36% (90% af 40%) vildu Davíð burt. Það er minna en búast mátti við eftir látlausar árásir Baugsmiðla á Davíð. Útrásarmenn reyna að kenna Davíð um eigið verk: Þeir stofnuðu til óhóflegra skulda.

Hér er af nægu að taka. Þó skal viðurkennast að það var vitaskuld rangt hjá Stöð 2 að setja niðurstöðurnar fram með þeim hætti, að 90% vildu Davíð burt. Miðað við lágt svarhlutfall var það alls ekki heiðarlegasta mögulega framsetning. Hið rétta er vitaskuld að 36% af heildinni svöruðu því neitandi, að þeir styddu Davíð sem seðlabankastjóra.

Hins vegar mætti líka hæglega setja niðurstöðrnar þannig fram, að einungis 4% af heildinni svöruðu spurningunni játandi. Það er skrambi lágt hlutfall. Ef aðeins er tekið tillit til þeirra sem tóku afstöðu, þá er rétt tala síðan 10% þar - einnig ansi lág. En hvað þýðir annars hið lága svarhlutfall? Þýðir það sjálfkrafa að könnunin er ómarktæk, eins og Hannes heldur fram, án raka? Nei - alls ekki. Til þess að könnunin sé ómarktæk af þessum sökum þarf að vera ástæða til að ætla að skiptingin á milli þeirra sem styðja Davíð í embætti seðlabankastjóra, og þeirra sem styðja hann ekki, sé allt önnur meðal þeirra sem svöruðu ekki spurningunni, en meðal þeirra sem svöruðu henni. Ef svo er ekki, þá er könnunin vitaskuld fyllilega marktæk. 800 manns er nokkuð hátt úrtak, hvað sem öðru líður. Einfaldasta og algengasta skýringin á svarleysi er annars skoðanaleysi, og ég myndi ætla að full ástæða sé til að gera ráð fyrir að svo sé í þessu tilfelli, þrátt fyrir að margir virðist skoðanalausir hvað þetta varðar.

Í stuttu máli sagt: Ekki nema ástæða sé til að ætla að meðal þeirra sem ekki svöruðu leynist margir sem styðja í raun og veru Davíð, þá er skoðanakönnunin marktæk - og niðurstöðurnar þá þær, að 90% þeirra sem skoðun hafa á málinu á annað borð styðji ekki Davíð sem seðlabankastjóra. Hannes færir engin rök fyrir því að svo kunni að vera, og því er undarlegt að hann leyfi sér að halda því fram umbúðalaust að lágt svarhlutfall geri könnunina sjálfkrafa ómarktæka.

Varðandi ummæli Hannesar um 'látlausar árásir Baugsmiðla', þá er það gamalkunnug tugga. Almenningi á Íslandi er víst ekki treystandi til að hafa skoðanir, því þeir eru heilaþvegnir af Baugsmiðlum. Skoðanir þeirra eru því í raun marklausar (eða, það er að segja þær skoðanir sem ekki samrýmast skoðunum Hannesar og félaga).

Þannig er væntanlega mín persónulega skoðun þess efnis, að Davíð eigi að segja af sér, sem ég hef fært rök fyrir, marklaus með öllu í augum Hannesar, því ég er heilaþveginn af Baugsmiðlum. Gott til þess að vita - þá get ég alla vega reynt að taka á vandanum. Vonandi kann Hannes einhver góð meðöl gegn heilaþvætti, því ég er klárlega það heilaþveginn að ég veit ekki einu sinni hvar ég á að byrja á því ferli að afheilaþvo mig.

Já, það er vandlifað.

Fyrirsjáanlegt bankahrun

Hannes gefur í pistli sínum í skyn að bankahrunið hafi verið fyrirsjáanlegt, og nánast eðlilegt. En hver var hans eigin skoðun á því fyrir hrun?

Til hliðsjónar mun ég hafa, ásamt pistlinum sem hér er tekinn fyrir, eftirfarandi bloggpistla Hannesar, skrifaða fyrr á árinu.

- Þennan hér, þar sem hann áréttar að bankarnir og íslenskt efnahagslíf standi styrkum fótum (Pistill 1).

- Þennan hér, þar sem hann útskýrir val sitt á þremur áhrifamestu Íslendingunum (Pistill 2).

Í pistli Hannesar í dag má finna eftirfarandi hendingar:

En kreppan skellur af þunga á Íslendingum, af því að bankarnir hér uxu hraðar og söfnuðu meiri skuldum en svo, að ríkissjóður og seðlabanki fengju að gert.

Ekki má heldur gleyma því, að skuldatryggingarálag á íslensku bankana var löngu fyrir fall þeirra orðið svo hátt, að hinn alþjóðlegi lánsfjármarkaður taldi þá bersýnilega gjaldþrota.

Ég ætla svosem ekki að vitna í tilteknar setningar úr Pistli 1 í þessu samhengi, heldur læt nægja að endurtaka að hann er í raun í heild sinni árétting þess efnis að bankarnir og íslenskt efnahagslíf hafi ekki verið í þeirri hættu sem Robert Wade sagði þá vera í.

Úr Pistli 2 má síðan taka þessa setningu:

Í öðru lagi gegnir Davíð auðvitað enn lykilstöðu sem bankastjóri Seðlabankans. Hann hefur átt drjúgan þátt í því, að bankarnir virðast vera að komast út úr þeirri kreppu, sem þeir voru í.

Ég eftirlæt lesendum að lesa úr samhenginu, en ég á sjálfur mjög erfitt með að sjá að Hannes hafi séð fram á bankahrun, eða talið bankana standa höllum fæti, um mitt árið. Þar minni ég til dæmis á að þegar hann skrifaði Pistil 1 og 2 var hátt skuldatryggingaálag á bankana, sem hann bendir núna á sem vísbendingu þess efnis að  "hinn alþjóðlegi lánsfjármarkaður taldi þá bersýnilega gjaldþrota", var þegar orðið áhyggjuefni. Svo virðist sem Hannes hafi sjálfur gleymt því á sínum tíma, sem hann minnir núna á.

Nauðsyn á aðhaldi

Annað sem Hannes áréttar í pistli sínum í dag er að nauðsynlegt hefði verið að sýna auðmönnunum aðhald; að þeir hafi farið of geyst, og að varnaðarorð hafi verið kæfð niður af 'Baugsmiðlum'. Hér eru nokkur dæmi þess úr pistlinum:

Jón Ásgeir Jóhannesson er síðan sá útrásarmaður, sem safnaði ásamt hirð sinni mestum skuldum í íslenskum bönkum, auk þess sem hann beitti fjölmiðlum sínum gegn hinum fáu, sem mæltu varnaðarorð.

Þrír auðmannahópar áttu bankana, stærstu fyrirtækin (viðskiptavini bankanna) og fjölmiðlana. Margir auðjöfranna eru mætir menn. En þá vantaði aðhald.

Sá gæðingur, sem kapítalisminn getur verið beislaður, breyttist í ótemju. En lausnin nú er hvorki að auka ríkisvaldið né flytja það til útlanda, heldur að veita auðmönnum nauðsynlegt aðhald, um leið og kraftar þeirra eru nýttir öllum til góðs.

Í þessu tilliti má aftur skoða Pistil 1:

Nú er nýr Blefken kominn til sögunnar, þótt hann láti sér nægja stutta grein í breska blaðinu Financial Times 1. júlí. Þar heldur Robert Wade, stjórnmálafræðiprófessor í Hagfræðiskóla Lundúna, því fram, að íslenska hagkerfið standi á brauðfótum. Bankarnir hafi verið seldir óreyndum aðilum, tengdum „íhaldsmönnum“, eins og hann orðar það. Líklega muni ríkisstjórnin brátt springa, þegar Samfylkingin slíti samstarfinu við Sjálfstæðisflokkinn. Væntanlegur kosningasigur Samfylkingarinnar sé kærkominn, því að þá muni Ísland aftur hverfa í röð norrænna velferðarríkja, sem leyfi ekki fjármagninu að vaða uppi óheftu, eins og verið hafi.

Grein Wades er tímasett, svo að hún komi íslenskum bönkum sem verst í þeim vanda, sem þeir hafa ratað í á lánamörkuðum erlendis (og sést best á háum skuldatryggingarálögum), en auk hinnar alþjóðlegu lánsfjárkreppu gjalda íslensku bankarnir þess, hversu hratt þeir hafa vaxið og hversu marga öfundarmenn þeir eiga meðal erlendra keppinauta. Ekki þarf hins vegar að leita lengi að íslenskum heimildarmanni hins nýja Blefkens. Wade endurtekur í meginatriðum það, sem Þorvaldur Gylfason hagfræðiprófessor hefur skrifað vikulega hér í blaðið síðustu árin.

Fljótt á litið er erfitt að lesa annað úr þessum orðum en að Hannes sé þarna að blása á varnaðarorð Roberts Wades. Hann virðist ósammála honum um flestallt, og þá meðtöldu því að kosningasigur Samfylkingarinnar, sem myndi leiða til þess að fjármagninu yrði ekki leyft að vaða uppi óheftu, yrði kærkomin. Nei, að mati Hannesar er engin hætta á bankahruni, og engin þörf á sérstöku aðhaldi með bankakerfinu - eða svo er ekki að sjá. Fjármagnið skal vaða uppi óheft.

Einnig er nokkuð kostulegt að Hannes skuli þarna nota tækifærið til að skjóta á Þorvald Gylfason, sem var, ólíkt Hannesi, einn þeirra sem gagnrýndi íslenskt efnahagslíf og bankakerfi fyrir hrun þeirra - og eins og Hannes bendir á sjálfur fór það að miklu leyti fram í Baugsmiðlinum Fréttablaðinu. Eins og margir vita var Hannes síðan, almennt séð, manna ötulastur við að blása á gagnrýni Þorvaldar og gera sem minnst úr hans orðum. Að Hannes skuli því nú kenna Baugsmiðlum um að hafa beitt sér gegn 'hinum fáu, sem mæltu varnaðarorð', er því nokkuð kostulegt.

Reyndar sést þarna að Hannesi var kunnugt um hátt skuldatryggingarálag bankana, en ekki notaði hann tækifærið til að minna á að það væri til marks um að ""hinn alþjóðlegi lánsfjármarkaður taldi þá bersýnilega gjaldþrota" - heldur þvert á móti taldi hann einna helst (að því er virðist), að það væri til marks um "hversu marga öfundarmenn þeir eiga meðal erlendra keppinauta". Það var og.

Friðrik Már og Wade [Í raun Portes; Hannes ruglast þarna líklega á nöfnum] minna einnig á, að íslensku bankarnir starfa við sömu reglur og hliðstæðar stofnanir annars staðar á evrópska efnahagssvæðinu. Þeir halda því fram, að niðursveifla síðustu mánaða sé að miklu leyti eðlileg leiðrétting á (og afleiðing af) þenslu síðustu ára.

Hannes er hins vegar sammála þeim Friðriki Má og Portes, sem gagnrýna úrtölumanninn Wade, og árétta að bankarnir starfi einfaldlega við 'sömu reglur og hliðstæðar stofnanir annars staðar á evrópska efnahagssvæðinu'. Þarna dugðu þær reglur klárlega Hannesi - hann alla vega notaði ekki þetta tækifæri til að viðra þörfina á því að setja þeim strangari reglur. Og já - niðursveiflan er þarna að mati Hannesar ekkert annað en 'eðlileg leiðrétting á þenslu'.

En á erfiðum tímum má ekkert út af bregða. Þess vegna getur hinn nýi Blefken orðið okkur skeinuhættari en hinn gamli.

Nei, ekki hafa uppi varnaðarorð! Það er hættulegt og óábyrgt, og þess fyrir utan rangt með öllu! Þannig var málflutningur Hannesar fyrir hrun. Svo einfalt er það nú.

Fjölmiðlafrumvarpið

Ekki nóg með það að Hannes skundi nú fram sem málsvari aðhalds á auðvaldið, heldur er hann búinn að finna ástæðu þess að í raun og veru hafi ekki verið hægt að veita því þetta nauðsynlega aðhald. Eða eins og hann segir í pistlinum í dag:

Þegar Davíð Oddsson skynjaði hættuna og ætlaði með fjölmiðlafrumvarpi að tryggja dreifingu valds og eitthvert aðhald, synjaði forseti Íslands því staðfestingar. Vinstrisinnar klöppuðu fyrir forsetanum af sama kappi og hann fyrir útrásarmönnum. Áræðnir auðmæringar töldu sér eftir þetta alla vegi færa.

Bíðum nú við. Skil ég þetta rétt? Bara vegna þess að forsetinn vildi ekki undirrita eitt tiltekið frumvarp, þá gáfust Davíð Oddsson og félagar bara upp á því að reyna að sýna auðmagninu aðhald? Þeir töldu þetta bara tapaða baráttu? Hvers konar aumingjaskapur væri það eiginlega? Ég á mjög bágt með að trúa þessu, því ef satt er, þá brugðust þessir menn algjörlega trausti almennings. Er ekki þeirra að fylgja eigin sannfæringu í öllum tilfellum, og vinna að almannahag? Hvað var það eiginlega sem bannaði þeim að gagnrýna stækkun bankakerfisins, til dæmis? Eða setja því hömlur með lögum? Hvað bannaði til að mynda Fjármálaeftirlitinu að gera athugasemd við það fyrirkomulag sem Landsbankinn notaðist við þegar hann stofnaði til útlána erlendis í gegnum Icesave, sem nú hefur reynst okkur svo dýrkeypt? Óttinn við Baugsmiðlana? Óttinn við forsetann?

Nei, ef þetta er rétt sögutúlkun hjá Hannesi, þá voru þessir pólitíkusar ekkert annað en gungur og lyddur. Gangslausir með öllu. Ég á mjög erfitt með að trúa því sjálfur - enda hefur mér aldrei sýnst annað en að til að mynda Davíð Oddsson og Björn Bjarnason séu kjarkaðir menn og trúir sinni sannfæringu. Þeir eru tæplega þekktir fyrir að gefast upp, þó á móti blási.

Reyndar er fjölmiðlafrumvarpið, og söguskoðun á því, umræða út af fyrir sig, þessum pistli ótengd. En í stuttu máli get ég sagt um það mál, að mér er til efs að mikið hefði breyst hvað gæði og aðhald íslenskra fjölmiðla varðar ef það hefði náð fram að ganga. Hvað bannaði til að mynda RÚV eða Morgunblaðinu að hafa uppi varnaðarorð um íslenskt efnahagslíf og bankakerfið? Það sama og bannaði pólitíkusunum það? Tja, maður spyr sig ...

Einnig má spyrja að því hvaðan fjármagn í vandaða og óháða fjölmiðla hefði átt að koma, ef viðskiptarisum á borð við Baug hefði verið meinað að fjármagna fjölmiðla. Þeirri spurningu minnir mig að hafi ekki verið svarað á sínum tíma - og henni er þá ósvarað enn.

 ---

Fleira mætti án efa taka fyrir út pistlinum, en ég læt mér þetta nægja. Enda nóg um samt.

Athugasemdir

[Óskar Þorkelsson, 31.10.2008 kl. 17:55]

10 .0 

:) 

[Kristinn Theódórsson, 31.10.2008 kl. 19:58]

Massagott!

[Alfreð Símonarson, 31.10.2008 kl. 20:46]

frábær rannsóknavinna sem þú gefur okkur hinum :) Þú gefur alveg magnaða mynd á hversu tvísaga hann Hannes Hósteinn er í raun, og að halda að svona menn hafi rétt á að fara með vald heillar þjóðar, ég held nú ekki. Það er kominn tími á að láta þessa ríkisstjórn svara til saka.

Kær kveðja og lifi byltingin!
Alli

[Sigurjón, 2.11.2008 kl. 09:40]

Alltaf sama vinstrislagsíðan á þér Þarfi.  Geturðu ekki einu sinni skrifað hlutlaust?!

[Þarfagreinir, 3.11.2008 kl. 14:01]

<Slær Sigurjón í síðuna með vinstri hendi>